Δαχτυλίδι του Εζέροβο Βουλγαρία
Είναι μία επίκληση στο πρώτο των Θεών Ταμίη Δία τα χαράγματα της σφενδόνης του δαχτυλιδιού
Η Ιστορία του
Στην ευρύτερη περιοχή της Θρακικής των Αγριάνων γης, που σήμερα τμήμα της, υπό την επικυριαρχία των Βουλγάρων τελεί. Σε ένα χωριό λίγο βορειοανατολικότερα του Ορμένιου που τώρα Εζέροβο καλείται, διοικητική περιοχή Βονίσογκρατς, μεταξύ των πόλεων Χάσκοβο και Φιλιππούπολης, το 1912 η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως μεγαλοπρεπή τάφο, ανασκάπτοντας αρχαίο τύμβο. Ο νεκρός ίσως σημαίνουσα προσωπικότητα της εποχής εκείνης, μεταξύ των άλλων κτερισμάτων, ένα ολόχρυσο δαχτυλίδι περασμένο στο χέρι του φέρει, με εγχάρακτους εξήντα (60) χαρακτήρες γραμμάτων του Ελληνικού αλφαβήτου. Αποτελεί μεγίστη απόδειξη και η σπουδαιότητά του έγκειται, στο ότι τη γραφή και το λόγο των Θρακών μαρτυρεί, μιας και οι Θράκες δεν συνήθιζαν να γράφουν θεωρώντας το ντροπή.
*** Είναι μία επίκληση στο πρώτο των Θεών Ταμίη Δία τα χαράγματα της σφενδόνης του δαχτυλιδιού.***
Πολλαπλή προσέγγιση
Ο εν λόγω νεκρός βρέθηκε κατά την ανασκαφή να φορά στο χέρι του αυτό το πολύ σπουδαίο εύρημα και η σπουδαιότητα του έγκειται στο ότι υπάρχει πλέον καταγεγραμμένη η γραφή και εξ αυτής τεκμαίρεται και ο λόγος των Θρακών στο δεύτερο μισό του 5ου προ Χριστού αιώνα, περίπου γύρω στο 403 π.Χ. Ο νεκρός, σημαίνουσα προσωπικότητα της γης των Παλαιών Σαπαίων Πομάκων, διά του δαχτυλιδιού του, τα μέγιστα προσφέρει ως γραπτή απόδειξη περί της γραφής και του λόγου των Αγριάνων Θρακών της οροσειράς της Ροδόπης.
Σίγουρα δεν είμαι ο πρώτος που έχει καταπιαστεί και έχει κοπιάσει προσπαθώντας να αναγνωρίσει τις λέξεις και μετά, να αποδώσει το τι γράφει η σφενδόνη του δαχτυλιδιού νοηματικά. Προηγήθηκαν πριν από εμένα νομίζω άλλοι 27 τον αριθμό ερευνητές, Ευρωπαίοι, Βαλκάνιοι και Έλληνες. Η επιγραφή από μόνη της ούτως ή άλλως καταμαρτυρεί δια της γραφής της, Έλληνα λόγο, αυτό είναι αδιαμφισβήτητο. Ο κάθε ένας μορφοποιεί το κείμενο της επιγραφής κατά το δικό του δοκούν και όπως αυτός το αντιλαμβάνεται. Αυτό βέβαια είναι κατανοητό και το επιτρέπει το ίδιο το κείμενο γιατί εντός του υπάρχουν κατά τον πρωτοελληνικό τρόπο γραφής λέξεις με μόνο τη ρίζα του λήμματος, χωρίς κατάληξη, πολύ σοβαρή και ουσιαστική προϋπόθεση σε πολλά κείμενα αυτού του είδους της ιδίας εποχής χρονικά για την προσέγγιση του κάθε ερευνητή.
Επιστημονική Προσέγγιση
Τα χαράγματα του δαχτυλιδιού ανήκουν στην κατηγορία της μεγαλογράμματης γραφής.
Είναι η εποχή που δεν υπάρχουν μικρή και μεγάλη γραμματοσειρά, όπως σήμερα. Είναι άστικτο στο σύνολό του. Υπάρχει ένα τραύμα χάραξης πάνω από τη λέξη ΤΑΜΙΗ, αλλά σε καμία περίπτωση δεν συμμετέχει στην απόδοση του νοήματος. Τα εν σειρά 60 γράμματα συνεχούς γραφής καταχωρούνται σε επτά σειρές και με τρόπο γραφής εξ αριστερών προς τα δεξιά . Κατ’ εμέ σε σύστημα γραφής Βουστροφηδόν δεν νοηματοποιείται φωνητικά κείμενο. Και δι’ αυτού του τρόπου επιχείρησα να προσεγγίσω κατά τη μελέτη μου το κείμενο. Την απέρριψα όμως ως ανεδαφική με το δικό μου κριτήριο.
Το κείμενο είναι φωνητικό και όχι ορθογραφικό, οπότε τα υπάρχοντα φωνήεντα ορθογραφικά δεν δεσμεύουν τα νοήματα. Κάνει χρήση Δωρικών και αρχαϊκών Μινωικών λέξεων που σήμερα αυτές διασώζονται μόνο στην Ποντιακή. Την προσωπική μου πεποίθηση εκφράζοντας πιστεύω πως και οι Θράκες, όπως και οι Μακεδόνες κάνουν ευρεία χρήση των δασέων συμφώνων. Αυτό καταφανέστατα γίνεται αντιληπτό και από την σημερινή των Θρακών ντοπιολαλιά.
Όπως προείπα 27 διαφορετικές ερμηνείες κατατέθηκαν μέχρι σήμερα. Με τις περισσότερες εξ αυτών διαφωνώ ριζικά. Με τη μελέτη μου αυτή, καταθέτω και την δική μου άποψη, προς κρίση και χρήση των επομένων.
Δεν καταθέτω όμως ένα κείμενο απλής προσέγγισης με ανάγνωση μόνο. Πρώτα διαχωρίζω, από τα εν σειρά γράμματα, λέξεις και κατά το νόημα μπαίνουν στίγματα. Η φωνητική απόδοση ολοκληρώνει τα νοήματα και η νεοελληνική ερμηνεία ολοκληρώνει το όλο εγχείρημα. Την θέση μου όμως συνοδεύει λεπτομερέστατη ανάλυση και αναφορά κατά λέξη όλων, όσων μέσα σε αυτό αναγνώρισα ως προϊόντα σύνθεσης λόγου. Αυτήν την διαδικασία που δεν την είδα σε καμία άλλη εργασία λεπτομερή σε αυτό τον βαθμό ανάλυσης ως προς την τεκμηρίωση άποψης, μου δίνει το δικαίωμα να ισχυριστώ, ότι η δική μου προσέγγιση είναι η πληρεστέρα και αποδίδει του λόγου το αληθές έχοντας ως υπόβαθρο μόνο τον Έλληνα λόγο σε όλες τις πρότερες εκφάνσεις του.
Ανάπτυξη κειμένου
ΡΟΛΙΣΤΕΝΕΑΣΝΕΡΕΝΕΑΤΙΛΤΕΑΝΗΣΚΟΑΡΑΖΕΑΔΟΜΕΑΝΤΙΛΕΖΥΠΤΑΜΙΗΕΡΑΖ ΗΛΤΑ
ΡΟΛΙΣ ΤΕΝΕΑΣ ΝΕΡ ΕΝ. ΕΑ ΤΙΛ ΤΕΑ ΝΗΣ ΚΟΑ, ΡΑ ΖΕΑ ΔΟΜΕ ΑΝ ΤΙΛΕ ΖΥΠ ΤΑΜΙΗ, ΕΡΑΖ. ΗΛΤΑ
Αναγνώριση λέξεων Κείμενου
ΡΟΛΙΣ ΤΕΝΕΑΣ ΝΕΡ ΕΝ. ΕΑ ΤΙΛ ΤΕΑ ΝΗΣ ΚΟΑ. ΡΑ ΖΕΑ, ΔΟΜΕ ΑΝ ΤΙΛΕ ΖΥΠ ΤΑΜΙΗ, ΕΡΑΖ. ΗΛΤΑ
Απόδοση Κειμένου
Ρολίς τενέας νέρ εν. Έα Τίλλε τεά νήστις κοά, Ρα Ζέα δόμε αν τίλε ζυπ ταμίει, εράζ. Ήλτα
Νεοελληνική Ερμηνεία
Κυλινδρικό δοχείο ικανής ποσότητας σπόρων εις δώμα υπόγειο ευρίσκεται. Εναποθέτει αυτό για τους μακράν απέχοντες (προσκυνητές) ίνα τρόπον έχει άμεσον (σίτισης) η νήστις ιέρεια φωνάζοντας, Θεέ μου Ζευ, δώματα αν μακριά υπερπλήρη σπόρων υπάρχουν, ως παρέχων τα πάντα τοις ανθρώποις φύλαξον. Ήλτα
Κατά λέξη ανάλυση του κειμένου
ΡΟΛΙΣ : ουσιαστικό θηλυκού γένους ονομαστικής ενικού αριθμού, ερμηνευόμενο, δοχείο σε σχήμα κυλίνδρου κατασκευασμένο, από γυαλί, ξύλο ή και χαλκό, για ποικίλες χρήσεις. Στην προκειμένη για φύλαξη σπόρων σε υπόγειο χώρο, κύριος στόχος η προφύλαξη από την υγρασία. Η χρήση του παρόμοια σαν του σημερινού βάζου. Εξ ου και το γαλλικό role, ο νεοελληνικός ρόλος-κύλινδρος, αλλά και ρολό-οτιδήποτε που έχει σχήμα κυλίνδρου.
ΤΕΝΕΑΣ : ουσιαστικό, θηλυκού γένους γενικής πτώσης, ενικού αριθμού, οι Μινωίτες στα αφιερώματα των Ιερών την καταγράφουν ως τανέα, εκ του τανέ κόκκος σπόρου δημητριακών, στην γη του Σαρπηδόνα, την Κεντρική Μικρασία, τενέ, κόκκος σπόρου δημητριακών. Τανέα ή τενέα, λοιπόν ικανή ποσότητα σπόρου δημητριακών. Ως αφιέρωμα στα ιερά, ποσότητα σπόρων τόση όση χρειάζεται για να παρασκευαστεί χυλός ως κουρμπάνι μετά την ιερουργία. Μέχρι σήμερα στην παραδοσιακή κουζίνα της Πόντιας νοικοκυράς, ο χυλός αυτός κατέχει εξέχουσα θέση και το όνομα αυτού μέχρι σήμερα, τανέα ή τενέα ή τανομένον συορβά, ανάλογα τον τόπο καταγωγής του κάθε Πόντιου. Στη γη που μεγαλούργησε ο Βασιλεύς ΘΡΑΞ, ερμηνευόμενο, ανήρ όστις, θρέψεως ανέγνω ξύμπαντα, αυτός που περί την θρέψη αντιλήφθηκε τα πάντα, δεν είναι δυνατόν να έλλειπε από το θυσιαστήριο αυτής της γης, η τενέα, ως προσφορά στους θεούς, αλλά και ως οικογενειακό έδεσμα. Αυτού η μεγίστη απόδειξη τα γραφόμενα στο δαχτυλίδι.
ΝΕΡ : επίρρημα, νερ-νέρθε-ένερθε, το συναντάμε στον Δωρικό και τον Αιολικό λόγο, ερμην. εκ των κάτω, κάτωθεν, άνευ της έννοιας κινήσεως, κάτω, υποκάτω, μεταφορικά, υπό κάτω της εξουσίας τινός.
ΕΝ-εν : παθητικός παρακείμενος του ρήματος έννυμι-εννύω, παρακείμενος είμαι-είσαι-είναι. Δωρικά και Ποντιακά το γ’ πρόσωπο συγκόπτεται και υπάρχει εν χρήσει, ως «εν». ερμηνευόμενο, είναι, υπάρχει, ευρίσκεται, είναι τοποθετημένο.
ΕΑ-έα : υποτακτική ενεστώτα του ρήματος ειμί, ώ-ης-η ή έω-έης-έη, κατά το Δωρικόν, έω-έας-έα, ερμην. υπάρχω, ευρίσκομαι.
ΤΙΛ-Τήλε : επίρρημα, ερμην. πόρρω, μακράν, ως πρώτο συνθετικό συνθέτων λέξεων μετ’ αυτού, δηλώνει το ερχόμενο από μακριά, το πορευόμενο μακριά, το ευρισκόμενο μακριά, το ενεργούν εκ του μακρόθεν ως ο Θεός.
ΤΕΑ-τεά : μόριο, τρόπον έχω άμεσον, ερμηνευόμενο, πάραυτα ενεργώ, άμεσα υπάρχω, άμεσα παρουσία έχω, δήθεν, τάχα μου, υποτίθεται.
ΝΗΣ-νήστις : ουσιαστικό, ο νήστις-η νήστις, ερμηνευόμενο, ο νηστεύων, ο προξενών πείναν, μτφ. ο ενεργών καθαρμούς σώματος και ψυχής Ιεροφάντης ή Ιέρεια νηστεύοντας, κατά τον Εμπεδοκλή, η νήστις, Σικελική Θεότητα παριστούσα το στοιχείον του ύδατος.
ΚΟΑ-κοά : ρήμα, τρίτο πρόσωπο ενεστώτα του Δωρικού ρήματος κοώ-κοάζω, κοώ-κοάς-κοά, εκ του κόαξ, ως ο βάτραχος κραυγάζω υψηλόφωνα.
ΡΑ-Ρα : ρεκτήρ άμα, ο ενεργών πάραυτα, η υψίστη προσφώνηση του κυρίαρχου Θεού.
ΖΕΑ-Ζέα : πλάγια πτώση του ονόματος του πρώτου Θεού των Ελλήνων, πανηγυρική επίκληση, κατά τον Σέξτον Εμπειρικόν, Ζεύς-Ζεός-Ζεί-Ζέα.
(Σέξτος Εμπειρικός, Ιατροφιλόσοφος που έζησε στα μέσα του 2ου μ.Χ. αιώνα έως τις αρχές του 3ου μ.Χ.)
ΔΟΜΕ-δώμε : ουσιαστικό, ουδετέρου γένους, ονομαστικής πληθυντικού αριθμού κατά το Μινωικό γραμματικό τρόπο. Το δώμα-τα δώμε. Η γραμματική αυτή νοοτροπία υπάρχει μέχρι σήμερα εν χρήσει στον λόγο των απογόνων του Σαρπηδόνα στην Μικρασία, στα Τραπεζουντιακά Ελληνικά.
ΑΝ-αν : σύνδεσμος, ερμηνευόμενο, εάν, άμα, όταν, ότε, οσάκις.
ΤΙΛΕ-τήλε : επίρρημα, ερμην. πόρρω, μακράν, ως πρώτο συνθετικό συνθέτων λέξεων μετ’ αυτού, δηλώνει το ερχόμενο από μακριά, το πορευόμενο μακριά, το ευρισκόμενο μακριά, το ενεργούν εκ του μακρόθεν ως ο Θεός.
ΖΥΠ-ζιπ : ποσοτικό επίρρημα ζίπα ή ζιπ, ζάλος ικανόν πληρώ αγείρω, φόρτωμα πολύ γεμίζω και συγκεντρώνω, ερμηνευόμενο, το γεμάτο ως το λαιμό, παραφουσκωμένο, αποθηκευτικός χώρος γεμάτος πλήρως, μ.τ.φ. γεμάτα, ολοκληρωμένα, μεστά.
ΤΑΜΙΗ-ταμίη : ουσιαστικό, κλητική ενικού αριθμού, του ταμίης-ταμίας, Επίκουρος, εξ ου και ταμιεύω, ερμην. κυρίως, ο τέμνων και μοιράζων, ο διανέμων, επί του Διός, ως παρέχοντος πάντα εις τους ανθρώπους, ο αρμόδιος για εισπράξεις, ο οικονομικός διαχειριστής, ο υπόλογος ταμείου.
ΕΡΑΖ-εράζ : ρήμα, τρίτο πρόσωπο ενικού αριθμού ενεργητικής φωνής ενεστώτα του Ποντιακού εράζω ή εριάζω, εργώ α ζω, ενεργώ για αυτά που ζω, τα παραφυλάγω, φυλάγω σκοπιά για κάτι που το θεωρώ πολύτιμο, παραφυλάγω, φυλάγω.
ΗΛΤΑ : κύριο όνομα θηλυκού γένους, το όνομα της προσευχόμενης ιέρειας ίσως, η οποία μάλλον την κύρια θρησκευτική θέση της, στην σφενδόνη του δαχτυλιδιού χάραξε.
Φιλοσοφική Προσέγγιση και Ανάλυση του Κειμένου
Από την ανάγνωση του κειμένου προκύπτουν διάφορα συμπεράσματα:
Πρώτο, οι Θράκες την εποχή που χαράχτηκε το δαχτυλίδι είναι ένθεοι. Ως κύρια και ουσιαστική συνιστώσα του γένους των Ελλήνων, είναι λατρευτές των Ολυμπίων Θεών. Μέρος του κειμένου αποτελεί, επίκληση προς τον πρώτο των Θεών με κοσμητική προσφώνηση, Ζεύς Ταμίης, (Ταμίης-ο ταμιεύων πρώτα και παρέχων τα πάντα στους ανθρώπους Θεός). Ιδιότητα την οποία οι πρόγονοί μας αποδίδουν στον πρώτο των Θεών. Την προσφώνηση αυτή του Δία τη συναντάμε και σε άλλα μεταγενέστερα λατρευτικά κείμενα εορτών συγκομιδής.
Τα παραγόμενα, είναι ταμιεύματα πρώτα των Θεών και μετά με τη χάρη τους, δωρεά από τους Θεούς στους καλλιεργητές. Πόσες φορές ένας παγετός ή μία ισχυρή χαλαζόπτωση ή κάποιο άλλο φυσικό φαινόμενο ή και επιδρομή βλαβερών εντόμων, όπως ακρίδες, δεν έχουν καταστρέψει καλλιέργειες. Για τον λόγο αυτό η Θεία προστασία είναι αναγκαία και σε αυτή καταφεύγουν οι λατρευτές κάθε θρησκείας, από τότε μέχρι σήμερα. Σχεδόν πάντοτε μία Θεομηνία εκλαμβάνεται και ως τιμωρία για τα ανομήματα και τις επίγειες αδικίες των ισχυρών και όχι μόνον. Για τις παραλείψεις τιμών προς τους Θεούς, για την ανυπακοή στα κελεύσματα των Θεών, για την αλαζονική στάση των ανθρώπων απέναντι στους Θεούς και τους αδύνατους ηττημένους θνητούς.
Έναν πολύ παλιό Μακεδονικό μύθο περί αυτού καταθέτω. Ο πρώτος βασιλιάς των Ελιμειωτών Κάρανος και σύζυγος της πανέμορφης Κάλιανης, έρχεται σε ρήξη με τους γειτόνους του Εορδούς, τους κατανικά και σφαγιάζει εξακοσίους Εορδούς μαχητές. Οι Ελιμειώτες κόβουν τα κεφάλια των ηττημένων νεκρών και για τα επινίκια μετά την μάχη, αφού πρώτα στερεώνουν τα δόρατα τους στη γη καρφώνουν τα κομμένα κεφάλια των νεκρών πάνω στα δόρατα. Ο Δίας βλέποντας αυτή την ανίερη και ατιμωτική πράξη, μεταμορφώνεται σε λιοντάρι , ορμά και κατακρημνίζει όλα τα δόρατα, κατασπαράσσοντας και αρκετούς από τους ασεβείς μαχητές. Από τότε αυτή η ατιμωτική εις βάρος των νεκρών πράξη έπαψε ως διαδικασία επίδειξης ισχύος, από το φόβο της μήνης του Θεού. Αλίμονο σε αυτούς που από την χάρη των Θεών εξέπεσαν και ως Αχάϊοι πλανώνται, εμείς τους αναγνωρίζουμε σήμερα ως Αχαιούς στην αγραμματοσύνη μας.
Ο νεκρός είναι άραγε ο κειμενογράφος ή κάποιο άλλο πρόσωπο;
Από τα ευρήματα του τάφου συμπεραίνεται ότι ο νεκρός είναι μία επιφανής προσωπικότητα.
Άρα θα μπορούσε να αποτελεί παραγγελία δικιά του προς χαράκτη το επίγραμμα.
Αν ναι, τότε τι αποτελούσε γι’ αυτόν, το στα πλάγια αναγραφόμενο όνομα Ήλτα.
Μπορεί, να είναι Ιέρια, αλλά και νόμιμη συμβία του αποθανόντος. Σίγουρο είναι ότι ο νεκρός έχει σχέση με κάποιο Ιερό, είτε ως Ιεροφάντης, είτε ως πρώτος τη τάξη δωρητής και λατρευτής.
Μία άλλη εκδοχή είναι, το επίγραμμα του δαχτυλιδιού να αποτελεί, θρησκευτικό απόφθεγμα.
Η Ιέρια ονόματι, Ήλτα, αποφαίνεται, περί του αποθησαυρισμένου πλούτου. Πάντα κρατά ποσότητα σπόρων για να παραθέσει γεύμα μετά την ιερουργία στους από μακριά ελθόντες ξένους. Παρακαλεί όμως ταυτοχρόνως τον Ταμίη Ζέα ακόμα αν και σε απομεμακρυσμένους τόπους υπάρχει επάρκεια αγαθών να τα προστατεύει. Σαφώς ευελπιστεί ότι οι κάτοχοι θα φέρουν ποσότητα τενέας στο ιερό ως ανάθημα.
Μα και στη Μινωική Κρήτη οι περισσότερες αναθηματικές πλάκες των ιερών, ποσότητα τανέας-τενέας αναφέρουν ότι καταθέτουν οι λατρευτές. Η προτροπή της προς το Θεό, φύλαξον τον όπου γης πλούτο, είναι πρώτα δικός σου και μετά του κατέχοντος αυτόν. Ίσως ο επιφανής νεκρός να ήταν ένας πλούσιος λατρευτής του ιερού στο οποίο ιερουργούσε η Ήλτα και το δαχτυλίδι αυτό να αποτελεί δώρο του ιερού προς τον χορηγό ευεργέτη, ή ο νεκρός να είναι Ιεροφάντης του Ιερού και το δακτυλοθέσιο του να καταγράφει το δόγμα της Ιέριας Ήλτας.
Σαφώς το κείμενο αποτελεί, τμήμα ρήσης τελετουργίας, της αναγραφόμενης στα πλάγια ιέρειας Ήλτας προς τον Θεό Δία. Για το λόγο αυτό, η νήστις ιέρεια φωνάζει, Θεέ μου Ζευ, δώματα αν μακριά υπερπλήρη σπόρων υπάρχουν, ως παρέχων τα πάντα τοις ανθρώποις φύλαξον. Μία επίκληση στο Θεό 2500 περίπου ετών από την τότε Ιέρεια, αλλά ταυτοχρόνως και πολύ επίκαιρη και πανομοιότυπη στο σημερινό λατρευτικό τελετουργικό. Μάλλον καθόλου δεν έχουν παραλλάξει τα έθιμα τους και τις τελετουργίες τους, ως λατρευτές οι Έλληνες, από τότε μέχρι σήμερα.